Istorija Divčibara
Ime mesta Divčibare na Maljenu veoma je staro jer se prvi put pominje još davne 1476. kao selo u turskom detaljnom popisu smederevskog sandžaka, kome su tada pripadale.
Venac koji čine planine Povlen, Maljen (gde se nalazi i Divčibare) i Suvobor u 17. veku imao je zajedničko ime Karadag, što u prevodu sa turskog jezika znači Crna Gora.
U vreme austrijske vladavine u delu Srbije (od 1718. do 1739. godine) preko Maljena je išla granica između Austrije i Turske.
Sve do kraja 18. veka i naš živalj je Povlen, Maljen i Suvobor nazivao zajedničkim imenom: Crna Gora. To se najbolje vidi iz starih srpskih zapisa.
Sa krajem 18. veka planine Povlem, Maljen i Suvobor gube svoje zajedničko ime Karadag, odnosno Crna Gora.
U svim spisima iz 19. veka Maljen ima svoje sadašnje ime. Knez Miloš, koji je ovu planinu odlično poznavao od svoje najranije mladosti, a kasnije, zbog tova stoke, boravio u više navrata u „gospodarskim kolebama“ na Divčibarama, kada govori o njoj uvek upotrebljava samo naziv Maljen.
Ime Maljen pominje se prvi put 1725. i 1728, u doba austrijske okupacije Srbije, kao „jedan od najviših crnogorskih vrhova i planina“.
Imena dveju susednih planina su ustvari drevni slovenski nazivi sa značenjem „vis koji se uzdiže, koji štrči“, u vezi sa glagolom po-maljati se.
Za najviši vis Maljena ima priča da se prozvao Kraljev sto po kralju Dušanu koji je tu boravio za vreme jedne bitke sa Ugarima.
Ime polja na Maljenu Divčibare veoma je staro: pominje se još 1476. godine kao selo u turskom popisu. Narod ime Divčibare tumači kao „devojačke bare“, što je, po svoj prilici, ispravno.
đ
Za Divčibare se smatralo da u ranijim vekovima nisu imale svojstvo stalno nastanjenog mesta, već da su samo služile za letnji izgon stoke na ispašu i za senokošu. Kao što je rečeno, ime Divčibare po narodnom predanju znači „devojačke bare“ i nastalo je kao uspomena na devojku-pastiricu koja se nekada utopila u nabujaloj reci Crnoj Kamenici.
Divčibare se prvi put pominju kao selo 1476, godine u turskom detaljnom popisu smederevskog sandžaka. Tada je u selu Divčibarama ukupno bilo 11 domova i 6 tabija.
Divčibare se kasnije ne pominju kao selo, ali su ubeležene na Epšelvicovoj karti Srbije iz 1718. godine, kao mesto na planini Crna Gora (Zelen Gora).
Divčibare, koje se zbog svoje neobično povoljne klime sada u najvećoj meri koriste kao mesto za odmor i lečenje, u ranijim vekovima korišćene su za druge svrhe. Zna se pouzdano da je još u rimsko doba preko Divčibara vodio put koji je spajao sadašnji valjevski i užički kraj. Guste šume Maljena tokom vekova su eksploatisane, a na pašnjacima koji su tako nastajali uzgajana je stoka. U staro doba su i Divčibare bile obrasle četinarskom šumom, u kojoj je dominirala smreča, od čijeg je mnoštva ostalo samo nekoliko stabala.
U vreme kada je počeo prvi srpski ustanak vlasnik gotovo celih Divčibara bio je Turčin Deli-aga Serčesma, rodom iz Srebrenice. Od Deli-age divčibarsko polje je kupik knez Miloš, te su za njegov račun uzgoj stoke na Divčibarama vršili kao čobani seljaci iz valjevskih i užičkih sela.
Blagotvorni uticaj klime Divčibara na čovečji organizam među prvima je zapazio knez Miloš, dolazeći zbog poslova vezanih za tov stoke. Knez je prvi put boravio na Divčibarama jula 1822. godine. Boraveći na planini preko leta, knez se odmarao, okružen lepotom Divčibara, u „gospodarskim kolebama“, koje su se nalazile na mestu današnjeg poštanskog odmarališta. U blizini je bio izvor hladne planinske vode, prozvan od naroda Knjaz-Miloševa česma.
Maljen je koristio za odmor i timočki vladika Melentije Vujić, rodom iz planinskog sela Osečenice. On se smeštao u svoju brvnaru na Osečanskim barama, koje su se u njegovo vreme nazivale Kaluđerskim barama. U ovom delu maljena, kod „vladičanske kolebe“, kako ju je narod nazvao, svake godine na dan 9. avgusta – Pantelijevdan – održavao se veliki narodni vašar, koje su i dan danas održava u samom centru Divčibara.
Avgusta 1925. godine za jednim stolom u kafani, Nedeljko Savić poznatiji kao čika Neđa, kasnije višegodišnji upravnik Divčibara, u razgovoru sa svojim prijateljima je došao na ideju da Divčibare može postati vazdušna banja.
Ubrzo nakon toga, obišli su divčibarski kraj i odluka je pala da se naseobina podigne u delu gde su danas zgrada u kojoj je smeštena prodavnica, pijaca i pekara. Razlog koji je svojevremeno čika Neđa naveo: „Da izaberemo baš ovo mesto rukovodili su nas ovi razlozi: zaklonjeno je od jakih vetrova okolnim visovima; ima u blizini tri izvora vode za piće; ima u neposrednoj blizini tekuću vodu; čovek, čije je imanje, pristao je bez velikog ustezanja da nam isto parče od tri hektara proda.“
Čvrsto rešeni da svoju zamisao provedu u delo, inicijatori poduhvata da se od Divčibara stvori prijatan kutak za odmor preduzeli su sve mere koje su dovele do toga da je na dan 27. decembra 1925. godine u Valjevu održana osnivačka skupština na kojoj je doneta odluka o osnivanju „Zdravstvenog društva Divčibare“, na čija su pravila stavili svoje potpise 28 građana Valjeva. Odmah po osnivanju Društva, osnivači su ugovorili izgradnju kućica za odmor.
Prve zgrade, izgrađene na formu seoskih bačija, već su u leto 1926. godine primile svoje goste. Bile su to tipične seoske brvnare načinjene, sem temelja, u potpunosti od drveta, sa pretencioznim natpisom: vila, u čemu se ispoljio valjevski smisao za humor i vedru pošalicu. Prvi gosti na Divčibarama bile su porodice osnivača.
U prvim godinama postojanja letovališta na Divčibarama sami su se gosti starali o zabavi i razonodi. Preko dana su pravili izlete i upoznavali lepote maljenskih prostranstava ili se kupali i pecali ribu u bistrim vodama Crne Kamenice.
Povoljna iskustva prvih posetilaca Divčibara vezi sa njihovim klimatskim dejstvom, doprinela su da su se Divčibare počele brzo afirmisati. Već 1930. godine smeštajni kapacitet u ovom letovalištu bio je znatno priširen. Te godine je na Divčibarama bilo 35 zgrada koje su služile za smeštaj, dom Zdravstvenog društva sa 11 soba i restoranom, zatim pekarnica i mesarnica, dok se za prehrambenu prodavnicu odvojilo odeljenje u jednoj zgradi namenjenoj za stanovanje. Tog leta na Divčibarama je boravilo oko 100 porodica iz Valjeva i Beograda.
Tako su Divčibare za kratko vreme prerasle od „Valjevske kolonije“, kako je prvobitno nazivana prvobitna naseobina, u mesto od značaja za odmor ljudi iz drugih gradova, a naročito iz Beograda.
Divčibare su od strane tadašnjeg Ministarstva trgovine i industrije, proglašene za klimatsko turističko mesto.
U periodu od 1926, do 1941. godine Divčibare su se iz godine u godinu sve brže razvijale. Svake godine izgrađivano je po nekoliko vila i bilo je sve više posetilaca koji su svoj odmor provodili na Divčibarama. Pored Valjevaca i Beograđana, iz godine u godinu je bilo stalno povećanje gostiju iz gotovo svih većih mesta Vojvodine, a naročito iz Novog Sada i Pančeva.
Pred ulazak naše zemlje u drugi svetski rat, 1941. godine na Divčibarama je bilo 1116 ležaja.
Interesantno je napomenuti da je po jednoj naredbi Zdravstvenog društva svaki posetilac Divčibara bio obavezan da se podvrgne lekarskom pregledu da bi se ustanovilo da li boluje od otvorene tuberkuloze ili neke druge zarazne bolesti opasne po okolinu. Obolelima, u njihovom interesu i interesu ostalih gostiju, nije dozvoljen boravak na Divčibarama.
Pred sam rat Divčibare su bile vrlo živo turističko mesto i interes za gradnju vila na njima je naglo porastao. Samo 1940. godine, kupljeno je 40 placeva na kojima su vršene pripreme za gradnju objekata.
Međutim, rat je zahvatio i našu zemlju. Prestalo je korišćenje Divčibara za odmor i oporavak, a svoja okna zatvorio je i rudnik magnezijum-karbonata na Golupcu. Naročito tužan dan za Divčibare bio je 28. jul 1941. godine, kada je nemački okupator, pored popupljenih stanovnika iz Kosjerića i Ražane, pohvatao na Divčibarama grupu seljaka iz maljenskih sela koji su kosili svoje livade i u znak odmazde za jednog svog ubijenog, a drugog ranjenog vojnika u partizanskom napadu prethodnog dana na Bukovima, sve ih streljao, njih 81. Na mestu gde su oni streljani podignut je spomenik posle završetka rata.
Završetak drugog svetskog rata zatekao je Divčibare opustošene. Već 1946. godine odabrana je lokacija za hotel Maljen. Međutim korišćenje Divčibara za odmor i oporavak otpočelo je tek 1947. godine, kada je objekat, koji je sada deo dečjeg odmarališta Pančeva, kao jedina zgrada od koje su stajali svi zidovi i krov, dovršen. Tako je otpočela sa radom gostionica kasnije nazvana Crni Vrh.
Premda su ulagani napori, period od 1946. do 1957. godine karakteriše blag porast smeštajnih kapaciteta. Značaj Divčibara kao mesta sa povoljnim klimatskim uslovima uočen je i od najviših republičkih društvenih organa, te je vlada NR Srbije svojim rešenjem, 29. marta 1949. godine, planinu Maljen, uključujući Divčibare, proglasila turističkim mestom i predelom republičkog značaja.
1952. godine dovršeni su hotel Maljen i vila Narcis sa ukupno 120 ležaja. 1958. godine preduzeće PTT saobraćaja iz Beograda uložilo je 60 miliona za izgradnju odmarališta sa 62 ležaja i restoranom, a 1959. godine preduzeće IMT iz Beograda je uložilo 40 miliona za izgradnju dva paviljona za odmaralište.
1961. godine ukupno je uloženo 147 miliona dinara a narodni odbor opštine Stari grad iz Beograda je uložio 50 miliona takođe za izgradnju dečjeg odmarališta.
1962. godine preduzeće Krušik iz Valjeva je uložilo 106 miliona za izgradnju jednog paviljona za svoje odmaralište.
NOVIJA ISTORIJA
Godinama su Divčibare bile dečje turističko mesto, najčešći gosti odmarališta i hotela na Divčibarama bila su deca na rekreativnim nastavama i do sredine 2000ih trajalo je "srebrno doba" turizma na Divčibarama. Nakon toga usledio je period kada na Divčibarama nije bio veliki broj gostiju, najviše je bilo i dalje dece na rekretivnim nastavama. Neki od starijih objekata su propadali, neki su srušeni da bi se gradio, nikada završeni, kongresni centar. Pre nekoliko godina Divčibare su krenule da "oživljavaju" i postepeno se povećavao broj gostiju. Onda je usledilo "doba korone" zatim "eksplozija" investicija, pored novih hotela i restorana izgrađen je veliki broj zgrada sa apartmanima. Danas su Divčibare za skoro svaki vikend i svaki praznik prepune turista iz svih krajeva Srbije i inostranstva. Mali problem predstavlja što trenutno Divčibare ne mogu "da podnesu" taj broj turista pa su na žalost česti nestanci vode u danima kada su svi smeštajni kapaciteti popunjeni. To je jedan od problema čije je rešavanje u toku.
